Ugoda sądowa i pozasądowa
Na początku warto wspomnieć, iż ugoda może zostać zawarta przed sądem, wtedy mowa jest o ugodzie sądowej, bądź bez udziału sądu – ugoda pozasądowa.
Instytucja ugody sądowej została uregulowana w art. 917 kodeksu cywilnego, z którego wynika definicja. Przepis kodeksu cywilnego, stanowi, iż „strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać[1].” Mówiąc inaczej istotą ugody jest chęć obu stron do zakończenia już istniejącego sporu lub konfliktu, bądź tego który może dopiero powstać. Aby polubownie rozwiązać sprawę obie strony muszą pójść na kompromis.
Zawarcie ugody sądowej wywołuje podobne skutki jak wydanie wyroku przez sąd. Ponadto warto pamiętać, iż po podpisaniu ugody w danej sprawie nie jest możliwe ponowne dochodzenie roszczeń w tym samym przedmiocie i pomiędzy tymi samymi podmiotami. Zawarcie ugody przed sądem powoduje zakończenie postępowania, co oznacza, że Sąd nie wydaje już wyroku w takiej sprawie. Ugoda zawarta przed sądem stanowi tytuł egzekucyjny. Po wniesieniu przez stronę wniosku o nadanie klauzuli wykonalności ugodzie, Sąd nadaje ugodzie przedmiotową klauzulę. Ugoda wraz z nadaną jej klauzulą wykonalności stanowi tytuł wykonawczy, stanowiący podstawę do wszczęcia postępowania egzekucyjnego.
Ugoda pozasądowa zostaje zawarta bez udziału sądu, w drodze negocjacji między stronami lub w drodze mediacji, czyli w obecności niezależnego, bezstronnego mediatora. W przeciwieństwie do ugody sądowej, ugoda pozasądowa może zostać poddana kolejny raz omówieniu. Ugoda zawarta poza sądem nie powoduje powstania nowego stosunku zobowiązaniowego, jest potwierdzeniem istniejącego stosunku prawnego między podmiotami ją zawierającymi, skutkuje sprecyzowaniem lub zmianą tego stosunku. Najprościej mówiąc dokument zawiera ustalenia, do których zobowiązała się każda ze stron.
Nadanie ugodzie pozasądowej mocy jaką ma ugoda sądowa jest możliwe w przypadku zawarcia ugody pozasądowej u mediatora. W ramach mediacji, gdy przynajmniej jedna lub obie strony wyrażą wolę nadania ugodzie mocy wyroku sądowego mediator przedkłada do sądu, który byłby właściwy do rozstrzygania sporu, protokół z mediacji. Załącza ugodę, której podpisanie przez stronę wyraża zgodę na wystąpienie do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie. Jeśli do mediacji doszło w drodze skierowania sądu w trakcie toczącego się postępowania, mediator obowiązkowo składa protokół wraz z podpisaną przez strony ugodą. Sąd zatwierdza ugodę, a jeśli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją poprzez nadanie klauzuli wykonalności. Ugoda, która została zatwierdzona przez Sąd ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Zatem w przypadku, gdy strona zobowiązana z tytułu ugody nie wykonuje swojego zobowiązania, druga strona może skierować wniosek do komornika o wszczęcie postępowania egzekucyjnego.
Ugoda i jej ważność
Aby ugoda wywierała oczekiwane skutki prawne i mogła zostać zatwierdzona przez sąd, musi być zgodna przede wszystkim z przepisami prawa, zasadami współżycia społecznego i nie może prowadzić do obejścia prawa. Dodatkowo elementy zawierane w ugodzie, takie jak: data, strony umowy, przedmiot ugody, wypracowane ustępstwa, itp., również powinny być wolne od błędów.
Artykuł 183(14) Kodeksu cywilnego wskazuje w jakich sytuacjach ugoda zawarta przed mediatorem nie może zostać zatwierdzona. Do sytuacji, w której sąd odmówi zatwierdzenia ugody w całości lub w części lub nadania jej klauzuli wykonalności, zaliczamy okoliczności:
- sprzeczności prawem,
- sprzeczności z zasadami współżycia społecznego,
- gdy ugoda zmierza do obejścia prawa,
- gdy ugoda jest niezrozumiała
- gdy ugoda posiada sprzeczności.
Błędy w ugodzie – czy anulują jej ważność?
Jak już zostało wspomniane każda ugoda powinna być zrozumiała, przejrzysta i wolna od jakichkolwiek sprzeczności. Niestety, zdarzają się takie sytuacje, że w ugodzie znajdują się pomyłki, błędy ortograficzne i rachunkowe lub inne niedokładności.
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie zawierają zapisów dotyczących poprawek dla ugody z błędami, dlatego też sąd ma prawo odmówić zatwierdzenia. Jednakże strony mogą ponownie zgłosić nową ugodę z poprawkami.
Uchylenie się od zawartej ugody
Przepisy prawa, a dokładnie art. 918 kodeksu cywilnego, reguluje możliwość uchylenia się od skutków prawnych zawartej ugody. Przepis stanowi, iż „uchylenie się od skutków prawnych ugody zawartej pod wpływem błędu jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy błąd dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór albo niepewność nie byłyby powstały, gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy[2].” Stosuje się ja przed prawem ogólniejszym art. 84 k.c. regulującym błąd istotny jako wadę oświadczenia woli.
Z przepisu art. 918 k.c. wynika, że sytuacją dopuszczającą uchylenie jest wystąpienie błędu, który dotyczy stanu faktycznego, a obie strony były przekonane, że ten stan jest prawdziwy. Co ważne, uchylenie dotyczy całości ugody, dlatego nie ma możliwości, aby zrezygnować z wybranych elementów, które nam nie odpowiadają.
[1] https://www.arslege.pl/kodeks-cywilny/k9/s2050/
[2] https://www.lexlege.pl/kc/art-918/